Nadat de laatste punt gezet is, volgt het proces van kritisch bijschaven tot het verhaal écht zegt wat je wil zeggen. Voor deze serie vroeg ik verschillende schrijvers hoe zij dat proces van proeflezen en herschrijven aanpakken. Vandaag vertelt Antoni Dol over zijn zes doelgerichte correctierondes.
Eerder vermeldde ik al dat ik weinig weggooi en herschrijf, omdat mijn proces zo gestructureerd is. Ik schrijf het verhaal, al dan niet in chronologische volgorde, volgens mijn synopsis. Maar natuurlijk verbeter ik mijn verhalen zoveel mogelijk. Bij uitgevers komt een tekst bij zes verschillende mensen onder ogen, dus probeer ik ook zes keer te corrigeren.
Als de ruwe versie van mijn verhaal na een maand uit de ‘ijskast’ komt, lees ik hem door en noteer mijn gedachten in een apart document. Ik ben mijn eigen eerste proeflezer. Nadat ik het volledig uitlees, verwerk ik mijn opmerkingen in een 2.0-versie, voordat ik het verhaal naar proeflezers stuur.
Proeflezers zet ik aan het werk voorafgaand aan de redactie om een zo goed mogelijke tekst aan te leveren, zodat de redacteur minder werk heeft.
- Partner – Mijn vrouw leest veel van mijn werk en geeft haar onverhulde mening.
- Familie – Mijn zus hielp met in het begin met redactie en correcties, maar kreeg het te druk om dat vol te houden. Zij was wel kritisch en daar was ik blij mee.
- Vrienden – Vrienden zijn bijna allemaal afgehaakt als proeflezer: het is één keer leuk, daarna wordt het werk. Maar mijn ex-zwager is nog steeds mijn trouwste proeflezer.
- Superfans – Een ex-collega die ik benaderde vanwege zijn hardware- en softwarekennis tijdens het schrijven van AUTONOOM werd een superfan en reageert nog steeds per kerende post op mijn laatste manuscripten.
- Experts – De serie De superrealiteit gaat over Mixed Reality en ik vond een expert op dat gebied bereid het eerste boek te lezen. Hij heeft nu op alle drie de boeken gereageerd.
Ik stuur mijn proeflezers een e-mail met waar op te letten, zoals wanneer ze ‘uit het verhaal gegooid’ worden. Het is mogelijk om gedetailleerde vragenlijsten mee te geven. Desondanks krijg ik van verschillende proeflezers verschillende feedback. Ook de diepgang van de feedback wisselt. Een vriend wees me consistent op issues met vorm en stijl, mijn zwager ontdekt altijd plotholes en onlogische of onmogelijke zaken, anderen reageren op ongeloofwaardigheden.
Terug van proeflezers, verwerk ik hun feedback alleen als ik het ermee eens ben. Een gevaar is om aan alle wensen te voldoen en niet meer je eigen verhaal te schrijven. Mijn proeflezers zijn betrokken bij mijn werk, maar leveren op divers niveau commentaar voor versie 3.0.
Redacteuren vond ik via Fiverr, ManuscriptWishList.com (#MWL op Twitter) en via de STAP-subsidie bij schrijfopleiders.nl. Normaal zou ik beginnen met corrigeren, maar nu ik een redacteur voor mijn work-in-progress vond, verwerk ik haar reacties per 10 hoofdstukken en stuur ‘point-releases’ terug: 3.1, 3.2, enzovoorts. In vergelijking met schrijfgroepen is het geweldig om één op één diepgaand over structuur, personages, settings en plot van je boek te kunnen praten. Als alles is verwerkt, leidt dat tot een versie 4. Daarna volgen alleen correcties.
Zodra de verhaalstructuur definitief is, ga ik mijn checklist met 45 punten af, met onder meer:
- Overbodige woorden: nog heel erg veel zeer eigenlijk enorm vaak namelijk dus enige wel toch even meest ondanks
- Vage woorden: iets iemand proberen probeerde beginnen begon blijken bleek lijken leek
- Passieve formuleringen: zal zult zullen had hadden kon kunnen word wordt worden werd werden
- Passieve werkwoorden: ging gingen stond stonden liep liepen deed deden maakte maakten kwam kwamen was waren zette zetten
- Loze bijwoorden: zeer erg erge heel hele veel vele
Daarna check ik op het noemen van emoties, filtering, waardeoordelen, anglicismen, verwijswoorden, samenstellingen, klinkerbotsingen, superlatieven en leestekens.
Ten slotte zoek ik met een serie reguliere expressies naar dialogen die niet goed zijn afgesloten, zinnen die meer dan twee keer met hetzelfde woord beginnen (met name hij of zij), paragrafen groter dan 500 woorden, enzovoorts. Het resultaat na de checklist is versie 5.0.
De laatste fase bevat uitsluitend correcties bij het nalezen van de tekst op verschillende manieren in Scrivener, Word en het proefexemplaar van de paperback. Versie 6.0 is het definitieve boek. Alleen grote fouten, zoals naamsverwisselingen gespot door lezers, verbeter ik nog in nieuwe bestanden voor Printing on Demand.
