Verhaal­structuur: geen keurslijf maar hulpmiddel

Toen ik jaren geleden begon met de plannen voor een fantasyroman (inmiddels serie), wist ik waar het verhaal begon en waar het ongeveer zou eindigen, maar het duurde lang voor ik ontdekte hoe ik die twee op een interessante manier aan elkaar kon knopen. De doorbraak kwam toen ik een wending halverwege het verhaal bedacht die alles op zijn kop zou zetten. Pas veel later las ik artikelen over verhaalstructuur en besefte dat ik een prachtig midpoint had verzonnen.

Verhaalstructuur als hulpmiddel

Een bezwaar dat ik weleens langs zie komen over verhaalstructuur is dat het een verhaal saai en geforceerd zou maken. Bovenstaand voorbeeld illustreert dat ik er anders over denk. Verhaalstructuur is niet meer dan een manier om te beschrijven hoe we tóch al naar verhalen kijken.

Ik vergelijk het graag met perspectieflijnen in een tekening. Als je die té strak volgt, kan het eruit gaan zien als ‘kijk eens hoe goed ik heb opgelet in de tekenles’. Maar zolang je het onderwerp van de tekening leidend laat zijn, helpt een goed begrip van perspectief om op een overtuigende manier diepte te creëren. Zo kan verhaalstructuur een hulpmiddel zijn om de spanningsboog van je verhaal te verbeteren.

Intuïtief of methodologisch

Let wel: het kán helpen. Een uitstekende video van redacteur Ellen Brock verdeelt schrijvers, naast het spectrum ‘plotter vs. pantser’, op een as van intuïtieve naar methodologische schrijvers. Voor intuïtieve schrijvers werkt verhaalstructuur vaak juist blokkerend, net zoals een gedetailleerde outline voor pantsers.

Als je nog niet weet of je meer een intuïtieve of een methodologische schrijver bent, verdiep je dan eens in verschillende verhaalstructuren en vraag je af: word ik hier blij van? Als er radertjes beginnen te draaien en je je meteen afvraagt waar je de verschillende plotpunten of beats kunt herkennen in je eigen verhalen, dan is de kans groot dat je er baat bij hebt om dit onderwerp verder te onderzoeken.

Wanneer gebruik je verhaalstructuur?

In welk stadium van je schrijfproces je het meeste aan verhaalstructuur kunt hebben, wisselt per persoon. Een plotter kan het vaak al meenemen in de outline, terwijl iemand die het verhaal liever gaandeweg ontdekt, misschien veel beter pas achteraf de structuur kan analyseren. Een andere mogelijkheid is om tijdens het schrijven af en toe te kijken in welk deel van het verhaal je zit en wat het volgende plotpunt is waar je naartoe wil werken.

Hoewel ik zelf een plotter ben, begin ik nooit met de structuur. Het verhaal is altijd leidend; pas als ik daar een beeld van heb, ga ik bijvoorbeeld in het midden op zoek naar een gebeurtenis die al wat kenmerken van een midpoint vertoont. Vervolgens kijk ik of ik die functie nog kan versterken. Het komt ook voor dat ik het verkeerd heb ingeschat en later besluit dat een andere gebeurtenis toch beter die structurele rol kan vervullen.

Ook in de schrijf- en redactiefases blijf ik bij de structuur terugkomen. Laatst zat ik met een wat vlakke spanningsboog in de eerste helft van mijn novelle Winterwaker. Het hoofdstuk waar ik de meeste problemen zag, bevatte volgens de structuur die ik gebruik het first pinch point. Ik zag dat ik de spanningsboog kon versterken door in het voorgaande stuk de dreiging iets terug te schroeven en de pinch te focussen op de realisatie dat het nu echt gevaarlijk zou worden.

Hoe pas je verhaalstructuur toe?

Stel je een doorzichtig vel voor waarop de verhaalstructuur staat uitgetekend, dat je over je verhaal heen legt. Je kunt dan zien welke scènes (ongeveer) op bepaalde punten in de structuur vallen. Stel dat er punten ontbreken of op een andere plek staan, dan kun je onderzoeken of je verhaal er sterker van zou worden als je…

• … een kleine scène uitvergroot om de rol van een ontbrekend plotpunt te vervullen.
• … scènes inkort, uitbreidt of verplaatst om plotpunten dichter bij de ‘juiste’ plek te krijgen.
• … een scène aanpast om een dieptepunt dieper, een keerpunt ingrijpender of een onthulling dramatischer te maken.

Nieuwsgierig geworden? Er is op internet veel informatie te vinden over bijvoorbeeld de three act structure, de seven point structure, de 27 chapter outline of de Save the Cat!-methode. Binnenkort kun je ook een serie blogposts verwachten over mijn eigen methode, waarin ik elementen heb meegenomen uit verschillende verhaalstructuren.