Als je ook maar enigszins hebt rondgekeken naar schrijftips, dan ben je bekend met dat ene principe dat altijd weer terugkomt: show, don’t tell. Laten we even voorop stellen: ik ben geen fan van generaliserende schrijfregels. Te strikt opgevolgd doen ze vaak meer kwaad dan goed, helemaal als de intentie achter de regel niet duidelijk genoeg is – en show, don’t tell is een van de meest onduidelijke en verwarrende schrijfprincipes die er bestaan.
Scène en samenvatting
De grootste verwarring komt misschien wel voort uit een uitleg die vaak wordt gegeven onder het kopje ‘show and tell’ of ‘vertonen en vertellen’. Zo’n artikel gaat dan tegen de bekende schrijfregel in door te zeggen dat je beide manieren van schrijven moet afwisselen. ‘Show’ wordt geïnterpreteerd als een scène die je van moment tot moment beschrijft, met gedetailleerde handelingen, observaties en dialogen, en ‘tell’ als een meer samenvattende stijl.
Schrijven in scène en samenvatting zijn inderdaad belangrijke gereedschappen om het tempo in je verhaal te sturen: door een scène te schrijven geef je meer gewicht aan een specifiek moment, terwijl je met een samenvattend gedeelte juist sneller door de minder belangrijke gebeurtenissen heen gaat. Ze hebben echter weinig te maken met wat er meestal met show, don’t tell bedoeld wordt, namelijk specifieke details tegenover generieke uitleg.
Specifiek en generiek
Een goed gekozen detail doet meer om de lezer in het verhaal mee te slepen dan een vage beschrijving: vergelijk ‘het was herfst’ en ‘vurige wervelwinden van bladeren dansten door de lucht’. Het eerste is een droge mededeling, terwijl het tweede dezelfde informatie geeft en tegelijk een sfeervol beeld oproept. Details maken een verhaal levendig en het is niet moeilijk te zien waarom ‘show’ volgens de adviezen beter is dan ‘tell’.
Als je echter altijd alles in specifieke details beschrijft, gun je de lezer geen moment rust. Net zoals je scène en samenvatting kunt afwisselen, kun je ook met specifieke en generieke beschrijvingen de aandacht van de lezer naar de juiste informatie sturen. Beschrijf je een sfeervolle boswandeling, dan zijn de vurige bladeren wellicht een mooi detail; als het gaat om de appelmoes die de moeder van je hoofdpersoon in de herfst maakt, dan zouden die bladeren alleen maar afleiden.
Een voorbeeld
Hoewel scènes doorgaans meer specifieke details zullen bevatten dan samenvattingen, gaat het hier dus echt over twee afzonderlijke principes. Ter illustratie:
Het was druk op het station. Terwijl hij zich door de massa’s heen naar zijn werk haastte, werd zijn blik getrokken door een jonge vrouw die tussen de AKO en de kaartjesautomaat stond met een grote schildpad in haar armen.
We zitten in een scène; je zou dit beeld kunnen filmen. Toch biedt de eerste helft weinig specifieke details, en die zijn ook niet nodig: we weten allemaal hoe een druk station eruitziet. ‘Tell’ in de zin van generieke beschrijvingen werkt hier prima om bij het belangrijke deel van de scène uit te komen: de opvallende vrouw.
Hij zou haar de rest van de zomer niet meer zien. Naarmate de rokjes in het straatbeeld plaatsmaakten voor lange broeken, vroeg hij zich af of ze wel echt bestond.
Dit fragment is een samenvatting van een langere periode, geen los moment. De eerste zin is een vrij simpele, generieke uitleg om de juiste context te geven, waarna de tweede gebruikmaakt van een specifiek, levendig beeld om het verloop van de tijd aan te geven.
Stijlen verschillen
Welke uitleg je ook aanhoudt, ‘show’ en ‘tell’ hebben beide hun functie. Of een tekst meer de ene of de andere kant op leunt, kan verschillen per schrijver of zelfs per verhaal, en lezers hebben verschillende voorkeuren. Cultuur is hier ook een factor: in de westerse wereld zijn de orale tradities grotendeels vervangen door geschreven boeken, en een direct gevolg daarvan is dat we zijn vergeten wat de kracht van een meer vertellende stijl kan zijn. Beeldende details en scènes zijn niet de enige gereedschappen waarmee je je lezers kan boeien.
Hoe handig het ook zou kunnen zijn als een paar simpele regels tot goede verhalen konden leiden, uiteindelijk zit er niets anders op dan te leren wat het effect van verschillende technieken is en daar vervolgens je eigen stijl in te vinden.
